استقلال!، استقلال؟، یا استقلال.
نوشتهٔ دکتور زمان ستانیزی
استاد علوم سیاسی در پوهنتون دولتئ کلیفورنیا
تجلیل روز استقلال خاصهٔ مستعمرات و مستملکات سابق است که به آزادی و استقلال رسیده باشند. برای کشورهای همیشه آزاد تجلیل استرداد استقلال بی مفهوم و متناقض است. آنهائیکه صد و سومین سال استرداد استقلال افغانستان را تجلیل میکنند، نا خود آگاه به آزاد نبودن کشور در سالهای ماقبل آن مهر تائید میگذارند. عبارت «استرداد آزادئ افغانستان» بر اسارت افغانستان تحت سلطهٔ استعماری انگلیس دلالت میکند و نباید هرگز چنین امتیاز بی لزوم را به انگلیسها یا کدام قدرت خارجی دگر داد.
عده ای تجلیل صد و سومین سال استرداد استقلال را مورد سؤال قرار داده افغانستان را در سالهای اخیر به سبب حضور و اتکای آن به قوای خارجی، امداد اقتصادی خارجی، و اتکا به تولیدات (واردات) خارجی آزاد نپنداشته، تجلیل آزادی کشور را بی مورد می دانند. عدهٔ هم ممکن شرایط تحت حاکمیت غیرمشروع امارت طالبان را دلیل نداشتن آزادی بدانند.
از نگاه علم سیاست آزادی یک کشور نه با عضویت در یک پیمان نظامی/سیاسی از بین میرود و نه با حضور قوای نظامئ خارجی، مگر آنکه عساکر خارجی به قصد در اسارت کشیدن مردم و اشغال و مستعمره ساختن کشور به قلمرو مملکت تجاوز کرده باشند. از نگاه اقتصادی هم در این جهان باهم وابسته و مرتبط اتکای کامل بر امور اقتصادی/تجارتی ممکن نیست، چه رسد به اینکه آنرا شرط آزادئ یک کشور بدانیم.
آزادی یک کشور زمانی سلب می شود که هر سه رکن دولت: قلمرو ارضی، ملت باهویت سیاسی، و حکومت نماینده مردم آن استقلال خود را از دست بدهند. یعنی سرزمین یک کشور مثل یک مستعمره، مستملکه، یا محروسه جز قلمرو کشور دگر واقع شود، مردم آن به طور برده در اسارت کشور دیگر قرار بگیرند، و حکومت آن از طرف کشور دیگر در تشکیل سیاسئ آن کشور مثلاً به صفت نایب الحکومه (وایسرا) تعین شود.
دولتهای افغانستان با آنکه از فشارهای کشورهای دیگر متأثر بوده اند، هرگز استقلال هرسه رکن دولت آن از دست نرفته است و هرگز مستعمره کدام کشور دیگر نگردیده. به همین سبب از روی تعاملات بین المللی به استناد تاریخ یک کشور همیشه آزاد پنداشته شده. روی همین تعاملات کشورهای همیشه آزاد مثل انگلستان، فرانسه، روسیه، دنمارک، سویدن، جاپان، سیام، و حبشه، ترکیه، و ایران امروزی روز آزادی ندارند که تجلیل کنند. در مقابل مستعمرات سابق چون ایالات متحده امریکا، مصر، سوریه، هند، پاکستان... روز استرداد آزادئ شان را از قدرتهای استعماری تجلیل میکنند.
با تجلیل بی لزوم «استرداد استقلال» افغانستان مقام خود را در بین کشورهای همیشه آزاد دنیا از دست میدهد. مردم افغانستان در عوض میتوانند روز تاجگذارئ احمدشاه بابا را به حیث روز تأسیس کشور افغانستان یا روز تاریخی دگری را به صفت روز ملی تجلیل کنند.
ابتکار، شجاعت، و دلیرئ شاه امان الله خان در این راستا قابل ستایش و تمجید است، باید به آن حق حرمت بگذاریم. باید مناسب حال و احوال به گفته های آن بزرگمرد استناد کنیم نه به پرداز و شعاربازیهای که بعداً دامنگیر ذهنیت عامه شد.
آنچه صد و سه سال قبل از امروز صورت گرفت «استقلال» کشور نبود بلکه استرداد استقلال و حاکمیت بر سیاست خارجی افغانستان بود - آن هم صرف در رابطهٔ با هند بریتانیوی و روسیهٔ تزاری. شاه امان الله خان به عبارات دقیق و سنجیدهٔ در بیانیه های اولی اش بالای حصول حاکمیت داخلی و خارجئ افغانستان تاکید می کرد، نه به آزادئ آن: «برهمه رعایای صادقه ملت نجیبه خود این را اعلان و بشارت میدهم که من تاج سلطنت را بنام استقلال و حاکمیت داخلی و خارجی افغانستان بسر نهاده ام.» (اعلامیهٔ «اشتهار واجب الاظهار» ۹ حوت ۱۲۹۷ دارالسلطنه کابل)
یاد شهدای را که برای حصول استقلال و حاکمیت برسیاست خارجی افغانستان جان دادند گرامی میداریم.