Indigo Firmament

۱۱

ډاکتر زمان ستانیزی

نننی اسلام د آیت او روایت تر مینځ

مقدمه:

دغه مضمون د محترم ورور زبیح الله مجاهد د هغه لیک په ځواب کی لیکل کېږی چی زما «د رسالت د تعدیل د مسألی» د سرخلاصی لیک په اړوند یی را استولی و. له مجاهدصاحب نه ډېره مننه کوم چی د فقهی مسأیلو بحث یی په مطبوعاتی ډګر کی مطرح کړ او مطمئین یم چی له دغی مقالی او مقابلی څخه به لوستونکی ګټه واخلی. زما توضیحات او تحلیل د موضوع د عام فهمی په غرض لزوماً مشرح لیکل کېږی؛ هیله ده چی څوک داسی انتبا وا نخلی چی ګڼی زه د مجاهد صاحب په شان د درایت، پوهی، او علم خاوند ته ښوونه کوم. 

(له لوستونکو نه هیله کېږی چی د مطلب د ښه پوهېدلو په غرض لمړی د عبدالقدیر مهمند د لیکنی په ځواب کی زما در «د رسالت د تعدیل مسأله» نومی مضمون او په همدغه هلکه د مجاهد صاحب توضیحات، چی دواړه ددغی لیکنی تر څنګ نشر سوی، ولونی.) 

زمونږ فکری مقابله په دی محور څرخی چی مجاهد صاحب د ردة په ارتباط د روایاتو او «احادیثو» له مخی د مرتد قتل روا ګڼی، خو زه په اسلام کی د د قران پر استناد د مرتد وژنه روا نګڼم، او د منطقی، فلسفی، تاریخی، فقهی، او روانی روحیاتی دلایلو پر بنا ددغی موضع دفاع کوم:

لمړی برخه - منطقی استدلال: د مجاهد صاحب لیکنی ته یو اجمالی نظر:

۱- د مجاهد صاحب په لیک کی د ردة د حکم په هکله د معتبرو فقهاو موافق، مترادف، او متضاد نظریات ندی را ټول سوی چی د هغو ګټی او نواقص د شرعی برهان او منطفی استدلال له مخی څېړل سوی وی، بلکه نژدی په اوه سوه متمادی پېړیو کی د هر هغه چا نظریات او فتواګانی را ټولی سوی، چی د ردة په مورد کی یی د قتل مجازات لازم ګڼلی. ددغو استثنایی منتخباتو پر نبا استناد ځکه علمی چی استنتاج یی پر عالمشموله، قطعی، او کامل حکم دلالت نکوی او پر استثنی اتکاکول عینی قضاوت متأثرکوی.

۲- مجاهد صاحب د علی ابن ابی طالب، ابوحنیفه، الشافعی او نورو معتبرو فقهاو په نظریاتو استناد کوی چی پر مرتد باندی د نکاح او میراث او نورو شرعی امورو تحریماتو وضع کوی. خو په هیڅ ځای کی دغو لویو علماو او حکماو د مرتد د قتل حکم ندی ورکړی، احتمالاً په دی دلیل چی هغه د خدای حق ګڼی، نه د بنده.

۳- بالعکس کله چی د مرتد د قتل مسأله مطرح کېږی نو د مجاهد صاحب په لیک کی د داسی علماو او فقهاو په نظریاتو استناد سوی چی ستوری یی د اسلامی فقهی په پراخ  او ګڼ آسمان کی د چا نظر ته نه ورځی. برسېره پر دی، دغو کسانو د فقهی مکتبونو په نمایندګی فتواوی ندی ورکړی چی څوک داسی استنتاج ور څخه وکړی چی ګڼی د اسلام ټول مذاهب متفقاً په دغه نظر دی. دا هم د توجه وړ ده چی له یوی خوا د مرتد د قتل د تحریم په ارتباط د عباسی دوری د اختناق رعایت سوی او جعفری، الشوکانی او نور فقهی مکتبونه له یاد او شمیر نه ایستل سوی، له بلی خوا د مرتد د قتل د حکم د جواز په خاطر د عباسی دوری د اجتهاد د دروازی تړلو ته وقع نده ورکړسوی او هان تر دیرلسمی پېړی پوری نسبتاً معاصر نظریات د قتل د جواز په طرفداری په استناد کی شامل سوی.

۴- دغه د دوهم یا دریم ردیف فقها لکه الکاسانی، الشربینی، البهوتی، او الصاوی چی په ترتیب سره په ۵۸۷، ۹۷۷، ۱۰۵۰ او ۱۲۴۱ هجری کلونو کی وفات سوی، د نژدی اوه سوه کلونو زمانی فاصله احتوا کوی. ددی احتمال سته چی د اوه پېړیو په موده کی یو څو محدود کسان پیداسی چی د یو خاص نظر پلویان وی. خو دغه محدود تعداد استثنی ته نژدی دی، نه عمومیاتو ته.

۵- مجاهد صاحب په خپل لیک کی د مرتد د کافر کېدو د دلایلو په برخه کی څه نا څه لس آیتونه راوړی چی د ردة ګناه شرح کوی، خو په یوه کی هم، صریح  یا د استنتاج له مخی، د مرتد وژلو ته اشاره نده سوی. بالعکس په هرهغه ځای کی چی د مرتد د قتل د جواز لپاره دلایل ارایه سوی، هغه ټول پر روایاتو استناد کوی، نه پر آیاتو.

دغه مکرر تفاوت پخپله ښی چی یوازی د «اهل حدیث» په فقه کی چی احکام یی له تنګ نظرانه ذهنی محدودیت نه متأثر دی د مرتد قتل جایز ګڼل سوی، خو د اهل سنت په فقه کی چی احکام یی جامع او کثیرالابعاده کړنلاره تعقیبوی او تر هرڅه دمخه پر قران استناد کوی د مرتد قتل جایز ندی. د پورتنیو دلایلو له مخی وییلای سو چی دغه روایات او احادیث پخپل ذات کی معتبر ندی، ځکه چی حکم یی د قران له حکم سره په تضاد کی واقع سوی.

دوهمه برخه - د ردة  فلسفی ابعاد

د حکمت یا اسلامی فلسفی له نظره د ردة یا ارتداد مسأله دحرمت حیات او توحید په دوه ابعادو کی د څېړنی مستلزمه ده.

الف - د حرمت حیات اصل:

لوی خدای انسان ته کرامت ور بخښلی او ماهیتاً د انسان روح ددغه کرامت مظهر دی. روح چی له خدایه راغلی « قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي» (اسرا: ۸۵ آیت) او بیرته خدای ته ورګرځی «وَإِنَّـا إِلَيْهِ رَاجِعونَ» (البقره: ۱۵۶ آیت) د تن په ضرف کی ځای لری نو ځکه د ځان ساتنه په تن کی د روح د تداوم په خاطر فرض ګڼل سوی. قران د المائدی د سوری په ۳۲ آیت کی د حرمت حیات اصل داسی بیان کړی، «أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاء تْهُمْ رُسُلُنَا بِالبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِكَ فِي الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ» یعنی (ماهیتاً) د یوه انسان وژنه داسی ده لکه چی څوک ټول بشریت ووژنی، او د یوه نفس ساتنه داسی ده لکه چی څوک د ټول بشریت ژوند وساتی.

څنګه چی ژوند د خدای لوی نعمت او تحفه ده، ددغی تحفی مستردول  یا محو کول د نعمت کفران دی. او انسان نه یوازی د بل د ژوند له انقطاع نه منع شوی، بلکه د خپل ژوند د له مینځه وړلو حق هم نه لری او انتحار مرتکبین د رسول اکرم (ص) په قول په عذاب محکوم دی: «من قتل نفسه بشيء في الدنیا عذب به في الآخره».

د حرمت حیات اصل په زمانی او مکانی لحاظ عالمشمول دی او د تاریخ په اوږدو کی خدای د ژوند د ساتنی سپارښتنه کړی، لکه د تورات د بابلی تلمود په مشنا کی چی خدای بنی اسرائیلو ته د قرانی آیت په صراحت او شباهت د حرمت حیات یادونه او سپارښتنه کړی.

ددغو دلایلو پر بنا په اسلام کی د دفاعی جنګ نه پرته د انسان قتل جواز نلری په استثنی د دوه موردو چی په پورتنی آیت کی ذکر سوی یعنی «بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ». 

د لمړی استثنا په مورد کی د نفس په مقابل کی د نفس اخیستل یا قصاص چی  قانوناً تثبیت سوی حق دی او حکم یی مکرراً نازل سوی په شمول د البقری د سوری ۱۷۸ آیت: «  يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى ...» خو بلا فاصله او پرله پسی آیت کی د قصاص د حق له تضمین سره سره د ژوند په ساتنه اسرار سوی چی ۱۷۹ آیت ددغه حق مستحقین د ژوند د ساتنی یا د حرمت حیات د مراعت کولو له لاری تقوی ته را بلل سوی: «وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ يَاْ أُولِيْ الأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون»9)

دوهم استثنایی مورد د فَسَادٍ فِي الأَرْضِ استثنی ده چی وقایوی اهداف په کی نغښتلی دی. خدای هر انسان د خپل ژوند په امورو کی مخیر ګرځولی. ددغه اختیار په سبب او د موضوع د بحث په ارتباط، یو انسان پوره اختیار لری چی هر دین چی وغواړی هغه اختیار کړی. خو له همدغه اصل سره موازی د جبر او اکراه د تحریم له مخی څوک د زور له لاری د بل چا د ژوند او عقیدی د تعین یا تغیر حق نه لری. نو که څوک پخپله له یوه دین نه اوړی، دا یی حق دی، نه جرم. خو که د نورو انسانانو په عقیدتی ژوند کی داسی مداخله کوی چی د هغو اختیار متأثر کوی او انتخاب یی متضرر کېږی، دا تېری، تجاوز، او ظلم دی چی په ټولنه کی فساد  یا فساد فی الرض را مینځ ته کوی چی ټولنه یی باید مخنیوی وکړی.

نتیجتاً وییلای سو چی له حقوقی نظره له ځان نه د دفاع له مورد نه پرته خدای هیڅ جرم د قتل سزاوار نه دی ګنلی او د قران د صریح امر له مخی د هیڅ یوه انسان د ژوند په اخیستلو باندی شرعی حکم صادر ېدی نشی مګر دا چی هغه جرم د قصاص یا د فساد فی الرض د شرط واجد واقع سوی وی. پر دغو دوه استثناو باندی د نورو استثناو اضافه کول د خدای په امر کی تصرف او د قران له حدودو نه تېری دی.

ب - د توحید اصل

د ردة په ارتباط د توحید د اصل مراعت هم مهم دی. د خدای پېژندنی او خدای لمانځنی تر ټولو منظوره او مقبوله لار د توحید لاره ده. په توحید کی تر ټولو لوړه لمانځنه د تسبیح رمز دی چی د یس د سوری د ۴۰ آیت په استناد «وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ» ټول کائینات د خدای په تسبیح بوخت دی. همدغه راز د ځمکی مخلوقات په بیلابل ډول د خدای د وحدانیت لمانځنه کوی. نو ځکه د توحید حلقی ته ورننوتل یوازی د محمدی مسلمانانو په انحصار کی ندی. قران د البقری د سوری په ۶۲ آیت کی د انسانانو بیلګونو ډلو ته د خدای له خوا د بخښنی او ډاډګېرنی زېری ورکوی: «مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ». یعنی هرهغه څوک چی په خدای او د آخرت په روځ ایمان ولری او د نیک عمل خاوندان وی د هغوی اجر له خدای سره دی او د بېری او غم تشویش د ورسره نه وی.

له دغه آیت څخه داسی ښکاری چی هرهغه څوک چی خالق او مخلوق ته یی مسوءلیت ادا کړی وی او د هستی د عالم پر ابدیت معتقد وی، یعنی په یوه خدای او د آخرت په میعاد ایمان ولری او انسانانو ته یی خیر ورسېږی، د توحید د امن په دایره کی د خدای د رحمت نور پری اوری. 

له لغوی نظره کافر هغه څوک دی چی د خدای پر حقیقت سترګی پټوی، له وحدانیت نه منکر وی او په خپل انکار باندی له تهدید یا تشویق نه پرته د زړه له صدقه اقرار وکړی. په داسی شرایطو کی کیدای سی چی یو څوک د یوه دین له حلقی نه ووزی او بل دین ته واوړی خو د توحید په اعتقادی دایره کی پاته سی. په داسی مورد کی به دغه انسان د یوه خاص دین مرتد وی، خو د خدای مرتد به نه وی.

نو که څوک له اسلام نه یهودیت (منظور جهودیت او کلیمیت نه دی) یا نصرانیت (نه مسیحیت) ته واوړی یا بالعکس، په دغه عمل کی د پورتنی آیت دری اصلونه نه نقض کېږی. نو کله چی خدای پخپله د توحید په دایره کی د یو معتقد د امن تضمین کړی وی، دا کار بیا ولی کفر وګڼل سی. همدغه راز په نړی کی په سلګونه نور توحیدی ادیان سته چه پیروان یی د ابراهیمی ادیانو تر څنګه د یوه خدای ستاینه او لمانځنه کوی او د پورتنی آیت د حکم له مخی خدای بخښلی.

دریمه برخه - په تاریخی روایاتو کی د نقل او عقل ونډه:

د واقعیتونو په بیان کی د تاریخی لیکنو اعتبار ځکه متفاوت دی چی اکثراً نسخه نویسان او راویان مجرب مورخین نه و. د تحقیق د موثقو اسنادو، شواهدو، او وسایلو نشتوالی، د تحقیقی اصولو عدم رعایت، د احساساتی آوازو، تعصباتو، او افواهاتو له مخی د پېښو تعریف او  تحریف،... پر بنا اکثراً د صحت او سقم ادعاوی  په یوه تله تلل سوی.  

مجاهد صاحب د مرتد د قتل د جواز لپاره په یوه روایت استناد کوی او لیکی: «د نبی کریم صلی الله علیه وسلم په زمانه کې هم [د مرتد قتل] شوي حتی تر دې چی یو مرتد چی بیرته کافر شوي وو او مکې مکرمې ته تللی وو د مکې د فتحې په ورځ په حرم کې دننه قتل کړل شو.»

که دغه روایت ریښتیا وګڼو، نو حضرت رسول اکرم (ص) باید څلور اصول نقض کړی وی.

۱- د حرم کلمه په حرم شریف کی د قتل د تحریم معنی ورکوی. حتی د جاهلیت په دوره کی هم د کال په څلورو میاشتو کی د حرم په محوطه کی له قتل او وژلو نه امتناع کېده. په همدغه دلیل د قتل د تحریم د میاشتو له نومونو سره د حرام کلمه متصله استعمالېده: رجب، ذو القعدة، ذو الحجّة، او محرم (الحرام). حضرت رسول اکرم (ص) په دغه اصل ښه پوهېده او د کفارو د بېځایه قتلونو د دوامداره تحریم په خاطر یی په اسلامی تقویم کی د «نسی» د دیرلسمی میاشتی له منلو نه ډډه کوله (ددی موضوع مفصله شرحه زما په انګریزی ژبی مضمون کی د Stanizai.org په ویبپاڼه کی لوستلای سی). اوس هم کله چی په حرم کی احرام تړل کېږی د حرمت حیات حکم جاری کېږی او خلک لوڅی پښی (یا څپلیو کی) ګرځی چی حتی یو مېږی یی هم تر پښو لاندی له ژوند نه محروم نسی.

۲- مکه په جنګ نه، بلکه په سوله فتحه سوه. کله چی د مسلمانانو لښکری ښار ته ننوتلی، یو تن چی د مسلمانانو بیرغ یی په لاس کی نیولی و ویی ویل «الیوم، یوم ثار» یعنی نن د انتقام ورځ ده. حضرت رسول اکرم (ص) د هغه سړی له لاسه بیرغ ژر واخیسته او ویی فرمایل « الیوم، یوم الرحمة» او د عمومی عفوی اعلان یی وکړ چی د بلال حبشی او نورو په لوړو آوازو کی مکیانو ته ورسېد او ورسره جوخت د اسلام د سرسختو دښمنانو د سر او مال د تضمین اعلان وسو. یوازینی شخړه هغه وخت وسوه چی د مکی په جنوبی دروازه کی د عفوی له اعلان څخه ناخبره محافظینو د خالد بن ولید پر لښکریانو حمله وکړه چی په نتیجه کی د شپږو محافظینو له جملی څخه یو دوه کسه ووژل سول او نور یی و تښتېدل. احتمال لری چی د وژل سویو په جمله کی به کوم مرتد هم و، خو هغه د ارتداد په جرم نه، بلکه د یوی شخړی په ترځ کی وژل سوی.

۳- د حدیبیی سوله چی د حضرت رسول اکرم (ص) او د قریشو د نماینده سهیل ابن عمر تر مینځ امضا سوه یو شرط یی دا وه چی که د مدینی مسلمانان قریشو ته ور اوړی، قریش به هغه سړی بیرته مسلمانانو ته نه ورکوی. چی په دی مورد کی د ردة احتمال هم شامل کېدای سی او دا دلالت پر دی کوی چی قتل یی روا نه و.

په نتیجه کی د مجاهد صاحب روایت یوازی په هغه صورت کی د منلو وړ دی چی مونږ حضرت رسول اکرم (ص) د پورتنیو دریو تحریماتو او د قران د صریح امر نه په سرغړونی ملزم کړو. یعنی دا چی نه یی د حرم تحریماتو ته احترام کاوه، نه یی د مکی د فتحی عفوه په صدق اعلان کړی وه، نه یی د حدیبیی د سولی په تعهداتو وفا کوله، او نه یی د قران له مخی د حرمت حیات اصل ته وقع کښېښوده. نو آیا دغه خصلتونه له هسی یو چا سره ښایی چی امت یی «سرور کائینات» بولی او خدای «رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ» ګڼلی وی؟ که دغه راز جعلی روایاتو او احادیثو ته د سالم نقد او دقت په سترګه و نګورو، په غیرشعوری توګه په هغه چا چی ماموریت یی بُعِث ِلاُتَمِمَ مَکارِمَ الاخلاق و د ناوړه اعمالو د اتهام تور لګوو.

د حضرت ابوبکر صدیق (ر) د خلافت د وخت شخړی که څه هم د عوامو په اصطلاح «حروب الردة» بلل سوی، خو په واقعیت کی هغه جګړی د فساد فی الرض د شرط واجده مسألی وی. د حضرت رسول اکرم (ص) له رحلت نه وروسته د ځینو عربی قبیلو مشرانو  د مسيلمة (کذاب)، طليحة، الأسود، اوسجاح په شمول اعلان وکړ چی د دوی د سولی تعهد یوازی له رسول اکرم (ص) سره وه او مکلف ندی چی له ابوبکر صدیق (ر) سره دغو تعهداتو ته ادامه ورکړی. دوی برسېره پر دی ادعا کوله چی که چېری محمد د پیغمبری ادعا کولای سوای، مونږ هم پیغمبران یوو. په دی ډول هغوی د رسول اکرم (ص) رسالت په تمسخر نیوه او د میثاق المدینه او صلح حدیبیه  له  تعهداتو نه یی سر غړاوه کومو چی په جزیرة  العرب کی یی د جاهلیت د دوری متداومو خونړیو جګړو او ملوک الطوایفی استثمار ته خاتمه ورکړی وه او په مدینه کی یی د دارلاسلام یا د سولی د قلمرو له لاری د مدنیت تهداب ایښی و. نو ځکه ددغو ډلو بغاوت سیاسی او جګړه ماری اړخونه درلودل او خلک یی د خپلو شومو اعمال د تعمیل په خاطر د اسلام پر ضد پر ځان را ټولول. له دی کبله چی دغه تهدیدونه په هره معنی او هر تعبیر فساد فی الرض ګڼل کېدل، مسلمانانو د حضرت ابوبکر صدیق (ر) په قیادت د المائدی د سوری د ۳۳ آیت له مخی د جنګ حکم صادر کړ چی وایی: إِنَّمَا جَزَاء الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ... دا ځکه چی په دغه آیت کی صریحاً د وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا مسألی ته اشاره سوی. 

دغه وقایع په مجموع کی د رسالت د ادعا او سولی ته د تهدید معضله وه، نه د ردة، خو څنګه چی په متداول عرف کی دغه جګړی د «حروب الردة» په نامه بلل شوی، ځینی د کلمی له دغه غلط استعمال نه غلط استنتاج کوی او هغه د ارتداد لپاره د قتل د حکم د قضیی د مثال په توګه مطرح کوی. که دقت وکړو له لغوی نظره هم د «حرب» کلمه لکه د حروب الردة په عبارت کی د یو لښکر په مقابل کی اعلانېږی، نه د یوه فرد په مقابل کی. دغه لغوی وضاحت د شخصی اختیار او جمعی فساد توپیر څرګندوی، چی په لمړی کی یی فرد مخیّر دی او په وروستی مورد کی جامعه د امن په ساتنی مکلفه ده.

څلرمه برخه - د مرتد د قتل د تحریم یا جواز فقهی او حقوقی ابعاد

که د مجاهد صاحب د لیک مندرج اسناد معیار وګڼو، ویلای سو چی د خدای په کلام (قرانی آیاتو) کی د قتل حکم نسته، خو د بنده ګانو په ځینو روایاتو او احادیثو کی په استثنایی ډول د مرتد قتل جواز ګڼل سوی. په دی ارتباط مجاهد صاحب اضافه کړی چی د مرتد د قتل د جواز حدیث «امام بخاری روایت کړي او صحيح مرفوع حديث ده ترې انکار کول خطرناک کار ده،…» زه وایم د مرتد په قتل اسرار تر هغه هم خطرناکتر کار دی ځکه که دغه احادیث بی له کره کتنی او نتقادی نظره د حضرت رسول اکرم (ص) وینا وګڼو، وینو چی نعوذبالله خدای او رسول په یوه ژبه خبری نه کوی. او د حضرت سرور کائینات رسالت مورد د سوءال واقع کېږی. 

په علم الحدیث کی د «مرفوع» کلمه یوازی د عنعنوی مبدی په لحاظ نسبی اعتبار لری. د مرفوعو احادیثو اعتبار د پنځو نورو درجو له مخی تعین کېږی چی هغه عبارت دی له مُسند، مرسل، مقطوع، مُعدِل، او معلق. برسیره پر دی د آحاد او متواتر معیارونه هم د حدیث اعتبار متأثر کوی. نو ځکه د مرفوع صفت په تنهایی سره د یوه حدیث د صحت اعتبار نه سی ثابتولی. له دغو تعاملاتی درجه بندی نه (د امام بخاری) اصولی معیارونه ډېر مهم دی چی په هغو کی د قران د محکماتو له صریح امر سره موافقت د یو حدیت د اعتبار لمړی شرط ګڼل سوی او له هغه سره متضاد موقف یو حدیث کاملاً نقض کوی.

کیداسی چی یو حدیث په فرع کی مرفوع او موجّه وی، خو په شرع کی مشروع نه وی. نو که له تخنیکی نظره یی د مرفوع حدیث شرایط پوره کړی وی، خو له اصولی نظره د قران د حکم مخالف وی، صحیح حدیث یی نسو بللی. پورتنی «مرفوع» ګڼل سوی حدیث د قران له دوه صریحو آیاتو سره چی محکمات دی په کامل تضاد کی واقع کېږی. 

لمړی د شوری د سوری ۴۸ آیت چی فرمائی:«فَإِنْ أَعْرَضُوا فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا إِنْ عَلَيْكَ إِلَّا الْبَلَاغُ». لوی خدای حضرت رسول اکرم (ص) ته مستقیماً وایی چی که هغوی ستا (له لاری) نه وګرځی، پوه سه چی مونږ ته ددی لپاره نی استولی چی (په دغه لاره) د هغوی ساتندوی و اوسی، ستا وظیفه پرته له تبلیغ نه بل څه نده.

دوهم مورد د النسا د سوری ۱۳۷ آیت دی چی معنی او استدلال یی له دغه «مرفوع» ګڼل سوی حدیث سره ټکر خوری: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ ثُمَّ كَفَرُواْ ثُمَّ آمَنُواْ ثُمَّ كَفَرُواْ ثُمَّ ازْدَادُواْ كُفْرًا لَّمْ يَكُنِ اللّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَلاَ لِيَهْدِيَهُمْ سَبِيلاً».  ددغه آیت د مطلب خلاصه دا ده چی که یو څوک یوځل ایمان راوړی او بیا له دین نه واوړی او بل ځلی بیا ایمان راوړی ورپسی بیا مرتد شی او له هغه روسته د دین په ردولو کی ځېل وکړی، خدای به یی نه وبخښی او نه به یی بلی لاری ته را وبولی.

۱- که چېری د مرتد قتل روا وای، چی یوځلی له دینه اوښتلی وای بیا به وژل سوی و او نور به تکرار مسلمان کېدلو او مکرر کافر کېدلو ته لکه چی دغه آیت اشاره ورته کوی ضرورت نه و. دغه قرانی آیت پخپله ثابتوی چی په مرتد د قتل حکم نسته او هرڅو ځلی چی وغواړی خپل دین ته تغیر ورکولای سی. 

۲- دا چی خدای به مرتد نه بخښی او لار به نه ورښیی هغه بیله مسأله ده او د قتل په حکم دلالت نه کوی بلکه رد کوی یی، ځکه هغه جزا کېداسی چی په آخرت کی وی.

۳- له حقوقی نظره د یوه جرم ارتکاب د یوه جزایی حکم مستلزم دی یعنی یو څوک د یوه جرم په سبب دوه ځلی مجازات کېدای نسی. او تر ټولو عادل خدای په دی پوهېږی. که یو مرتد ووژل سی، د خپل عمل په جزا رسېږی، نو بیا د خدای د جزا ورکولو موجبات له مینځه ځی. نو که د خدای د جزا حکم د بنده د جزا تر حکم نه مقدم وی، او خدای د پورتنی آیت په ذریعه  د خپل حکم تقدم اعلان کړی وی، نو بیا د بنده له خوا جزا ورکولو ته چی موأخر دی ضرورت نسته.

۴ـ له شرعی نظره که مرتد د خدای له دین نه اوړی، خدای به جزا ورکوی، ځکه دا مسأله د حق الله ده، نه د حق العبد. نو بیا دغه د جزا ورکولو صلاحیت په کوم روایت او کوم صلاحیت نعوذبالله له خدای نه واخیستل سو او بنده ته منتقل سو، په داسی حال کی چی د قران په شهادت د مرتد د جزا صلاحیت خدای ځان ته ورکړی، نه بل چا ته.

۵-د علم الکلام له مخی تحریم یعنی د یو امر حرام ګرځول یوازی د لوی خدای انحصاری حق دی. د تحریم د سوری لمړی آیت (چی شأن نزول یی ددی مضمون له حوصلی وتلی) لوی خدای حضرت رسول اکرم (ص) ته یادونه کوی چی «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ…»  یعنی ای زما آستازی! هغه څه چی خدای حلال ګرځولی ته یی نسی حرامولی. ددغی مسألی د اهمیت په خاطر دغه سوره د «تحریم» په نامه نومول سوی چی په حلال یا حرام ګرځولو کی د لوی خدای په مطلق صلاحیت باندی تاکید وسی. موکداً خدای د تحریم حق حتی خپل حبیب او آستازی محمد مصطفی (ص) ته ندی ورکړی، نو څه رسی دی ته چی د دوهم یا دریم ردیف یو فقهه یا «عالم» د موهومو روایاتو له مخی ددغه صلاحیت ادعا وکړی او د خدای پر حلالو د حرامو حکم وکړی یا بالعکس.

نتیجتاً ویلای سو چی لوی خدای چی عالم الغیب دی په بنده ګانو کی ددغه شان فقهی بغاوت پیشبین و، ځکه په قران کی په تأکید او تکرار سره هرهغه څوک چی د خدای د صریح امر پر خلاف فتوا ورکوی غندل سوی: د المائدی د سوری په ۴۴، ۴۵، او ۴۷ پرله پسی آیاتونو کی ددغه حکم سرغړونکی په ترتیب سره کافران، ظالمان، او فاسقان بلل سوی: «وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ» ۴۴ آیت، « وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ» ۴۵ آیت، او «وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» ۴۷ آیت. برسیره پر دی د الانعام د سوری ۱۴۴ آیت فرمائی: «فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ».  یعنی تر هغه چا چی له علمه پرته پر خدای باندی درواغ تړي او خلک گمراهی ته سوق کوی نور ظالم نسته. بيشكه چی خدای ظالمو قومونو ته هدايت نه كوي.

پنځمه برخه - روانی روحیاتی دلایل:

په اسلامی روانی او روحیاتی عرفان کی د نفس وژنه په دی معنی ده چی انسان له ځان محوری نه خدای محوری ته واړوی، خپل نفسانی دیدګاه د خدای پر قدسیت را وڅرخوی او خدای د عقلانیت له محدودی او د ذهنی تصور نه په آخوا وپېژنی-هسی چی له عظمت سره یی ښایی. خو که نفس مهار نسی، هر انسان به د ځان محوری په تکلیف اخته وی او خپل ځان به د نړی او حتی د کائیناتو مرکز ګڼی. یعنی «زه چی نه یم دنیا دی نه وی». په دغه ځان محوری ذهنیت کی مونږ د خدای عظمت په خپل ذهنی محدوده کی داسی کوچنی کوو چی په خوله آلله اکبر وایوو خو په عمل کی اکبر په اصغر تبدیل سوی وی. ځکه مونږ خدای دومره کوچنی کړو چی یوازی زمونږ د شخصی، قومی، فرقه يي، او مذهبی ذهنیت په ابعادو کی ځایېږی. زمونږ د ذهن د محدودی خدای چی د رب العالمین صفت نه ورسره ښایی په حقیقت کی زمونږ یاغی او سرکش نفس دی چی د شرک نقاب یی اغوستی او ادعا کوی چی یوازی مونږ خدای په صحیح توګه پېژنو او پرته له مونږ نه نور ټول کافران دی. 

انسان په خپل حیوانی خصلت کی غریضتاً ځان د ځان د بقا په خاطر ته هرڅه او هرچا ښه بولی او هرهغه څه چی یی ځان ته نژدی وی او په ځان پوری یی مربوط وی هغه ورته منظور وی. نو هسی چی خپل ځان تر نورو لوړ ګڼی، طبعاً خپل پېژندل سوی خدای هم د نورو له پېژندل سوی خدای نه لوړ ګڼی. په همدغه مقطع کی که څوک د دوی د ذهن د پېژندل سوی خدای له لاری څخه د بل چا د ذهن پېژندل سوی خدای ته رجوع کوی، نو هسی بد یی ګڼی چی که یی لاس پری بر سی، قتل یی د مرتد په نامه روا ګڼی.

په پورتنی استدلال کی له ځان نه مطلب نفس دی او له نفس سره مبارزه دا معنی لری چی ځان تر هر اصغر لا هم اصغر و ګڼل سی او خدای تر بل هرڅه اکبر وګڼل سی. نو ښایی چی نفس له هغو ذهنیتونو نه چی د ذهنی«مونږ والی» پالنه کوی، تذکیه سی. تر هغو چی مونږ د خپل منیت او انانیت په لومو کی ایسار یوو، خدای ته نه رسېږو.

له روانی نظره د افغانستان پنځه دېرش کلنو جګړو د خلکو ذهنیت له جګړه ماری او دهشت سره داسی عیار کړی لکه وږی سړی چی ۲ + ۲ څلور ډوډۍ شمېری. احتمالاً په همدغه سبب ځینی مسلمانان په غیر شعوری توګه ددغه جګړه ماری ذهنیت د تسلط له امله د خدای د حبیب او سرور کائینات حضرت رسول اکرم (ص) په خصلت کی پرته له قتل او قتال نه بل هیڅ صفت نه وینی. د مثال په توګه، زما د څو وروستیو ورځو شخصی تجربی له مخی یوه ورځ د اسلمیار صاحب په ویدیو کی په یوه «حدیث» استناد کېږی چی «من بدل دینه فقتلوه»، څوک چی له دین نه واوړی ویی وژنی، بله ورځ عبدالقدیر مهمند لیکی چی: أمرت أن أقاتل الناس حتى یشهدوا أن لا إله إلا الله، بله ورځ زبیح الله مجاهد لیکی چی: «د نبی کریم صلی الله علیه وسلم په زمانه کې هم [د مرتد قتل] شوي حتی تر دې چې یو مرتد... د مکې د فتحې په ورځ په حرم کې دننه قتل کړل شو»، بله ورځ عبدالرحیم ثاقب لیکی:«عن أبي سعيد ، قال : قال رسول الله (صلى الله عليه وسلم) : إذا بويع لخليفتين فاقتلوا الآخر منهما ، رواه مسلم في الصحيح ،» یعنی کله چی دوه خلیفه ګانو ته بیعت وسی، نو دوهم خلیفه یی ووژنی. 

دغه وروستی حدیث مشروع او منطقی سوالونه را مینخ ته کوی.

۱- کله چی خلیفه د وژلو مستحق وی نو بیا ولی بیعت ورته وسی؟

۲- له لغوی نظره خلیفه هغه څوک دی چی له چا وروسته راځی. دا حدیث په داسی صورت کی معتبر ګڼلی سو چی حضرت رسول اکرم (ص) ته د خدای د عالم الغیب صفت اطلاق کړو. (له عقیدتی نظره بنده ته په تعریف توګه د خدای د صفت اطلاق خفی شرک ګڼل کېږی.) او ووایوو چی حضرت رسول اکرم (ص) پوهېده چی تر ده وروسته به بیا خلافت وی او حضرت علی ابن ابی طالب او معاویه به دواړه د خلافت اعلان کوی او دی به لا دمخه د خپل غیب علم په اساس فیصله کوی چی هغه دوم خلیفه یعنی معاویه دی ووژل سی. له منطقی نظره د څومره پېښو احتمال باید قاطعیت پیدا کړی څو ددغی فرضیی حقیقت ثابت سی؟

۳- حضرت رسول اکرم (ص) د معتبرو معاصرو لوېدیزو او ختیزو ټولنپوهانو او عالمانو له خوا د خپل درایت، تعقل، استدلال، نبوغ، او روحانیت له مخی د بشریت په تاریخ کی موفقترین او موءثرترین رهبر پېژندل سوی. دا چی اسلام د سولی او سلم دین پېژندل سوی علت یی دا دی چی رسول یی د سولی طرفدار و او د امکان تر وروستی حده یی له جنګ نه پرهیز کاوه، مګر دا چی په دفاعی حالت کی به ورباندی تحمیل سو. نو بیا څنګه د جعلی احادیثو له مخی چی بلا استثنی ټول «صحیح» ګڼل کېږی، دده نوم له قتل او وژنی سره مترادف استعمالېږی، او ددغه راز غیر مسوءلانه عمل له لاری داسی ذهنیت خلق کېږی چی ګڼی حضرت رسول اکرم (ص) د هر مشکل د حل لپاره پرته د قتل له حکم نه بله لاره نه لیدله؟

هسی چی د اسلام دښمنان د مترادف استعمال له لاری عمداً د اسلام او دهشت او ترور تر مینځ ذهنی تعادل پیداکوی، ځینی مسلمانان د مترادف او مکرر استعمال له لاری د حضرت رسول اکرم (ص) او قتل او قتال تر مینخ په غیر شعوری توګه ذهنی تعادل خلق کوی. دغه کار نه یوازی دا چی د اسلام د دښمنانو کار آسانوی، بلکه  قتل د هر مشکل حلال ګڼل داسی منفی ذهنیت ترویج او ترغیب کوی چی ځینی د اسلام تر بیرق لاندی، د تکبیر په ویلو سره  د عقیدتی تفاوت په لحاظ په وحشتناکه بی تفاوتی کی د خلکو سرونه غوڅوی او ددغه عمل پر بنا نړی ته اسلام د سولی دین معرفی کوی. په دی توګه پردی پر ځان خندوی، او خپل پر ځان ژړوی: «کم عقل هغومره پر بل نکوی، لکه پر ځان چی یی کوی.» 

حسن ختام

د حسن ختام په توګه مطلب داسی خلاصه کوو چی په اوسنی اسلامی ‌ذهنیت کی عرفی او شرعی سرحدونه مختلط سوی. ډېر رسوم او عادات چی د یهودی او نصرانی عرف بناوی لری او د ډله ایزو او جمعی مسلمان کېدو په وخت کی د اسلامی ثقافت قلمرو ته راوړل سوی، د اجتماعی رسومو له مخی له شرعی احکامو سره ګډ سوی چی د وخت په تېرېدو سره خلکو په غلطه قرانی منزلت ور بخښلی. د مثال په توګه د جزا د قانون په اړوند مسلمانان د ردة او سنګسار په دوه مورده کی په غیرشعوری ډول د قران د حکم خلاف د کلیمیانو او مسیحیانو خصلتونه غوره کړی. د کلیمیانو جزایی قوانیونو کی د سنګسار حکم مروج دی او مسیحی اروپا د تیاری او ظلمت په دوره کی غیر مسیحی خلک په صلیب تړل او سوځول یی، په داسی حال کی چی له پېړیو را هیسی د اسلام په متمدنه نړی کی په میلیونو غیرمسلمانانو په امن کی ژوند کاوه.

په اسلامی ټولنه کی نه یوازی عادی خلک د دیانت د تعصب له قید نه آزاد و، بلکه مشهور پوهان لکه د اسلامی فلسفی نابغه محمد ابن ذکریا الرازی دده د فی النبوه او فی المتنابعین آثارو له مخی ځینو مرتد ګاڼه. خو مسلمانانو پر د دقتل حکم نکاوه، بلکه دده رسالی او کتابونه یی په پراخه سطحه لوستل، ژباړل، او تدریس کول. هغه وخت چا ځکه د اسلام دفاع نه کوله چی اسلامی تمدن غښتلی و او د نظر د تفاوت او اختلاف تحمل یی درلود. 

خو اوس حالت معکوس سوی. داسی خلک چی په اصطلاح الف یی په ځیګر کی نسته د اسلام  مدافعین ګرځېدلی. په واقعیت کی دوی خپل ذهنی انجماد د اسلامی تفکر له تحرک، ترقی، استقلال او خلاقیت سره په تضاد کی وینی، د زمانی د سیر، د بشری تکامل، او په عمل کی د قران د کاملاً عیار او نه زړېدونی رسالت نه منکر دی.

که پاکی جز د ایمان وګڼو، هسی چی د تن طهارت د عبادت لپاره ضرور دی، د نفس تذکیه د الهیاتو او معنوی قرب لپاره شرط دی. که خلک د «اسلام د دفاع» پر ځای له خپل اماره نفس سره مبارزه وکړی، او په اعتقادی مسأیلو کی له خرافاتو، عرفیاتو، عنعناتو، جعلی احادیثو او روایاتو نه مخ واړوی، د توبی د لغوی معنی پر بنا خدای ته ور واوړی، او ذاتی قدسیت یی د قرانی آیاتو په رڼا کی ولټوی، دوی به روحاً آرام وی، او اسلام به غښتلی او پیاوړی وی. 

خدای تر هرڅه لوی دی.